ในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง (CKD) อุบัติการณ์ของโรคกระดูกพรุนและกระดูกพรุนหักสูงกว่าในประชากรทั่วไปอย่างมีนัยสำคัญ ส่งผลให้คุณภาพชีวิตลดลง และเพิ่มอัตราการเจ็บป่วยและการเสียชีวิต
พยาธิสรีรวิทยาของโรคกระดูกในผู้ป่วยโรคไตวายเรื้อรังนั้นมีความซับซ้อนและยังไม่ได้รับการอธิบายอย่างละเอียด และการรักษาถือเป็นความท้าทายอย่างแท้จริง ความเสี่ยงของกระดูกหักจะเพิ่มขึ้นเมื่อการทำงานของไตลดลง
อุบัติการณ์กระดูกหักสะสมในระยะเวลา 3 ปีอยู่ที่ประมาณ 5% ในผู้ชาย และเกือบ 10% ในผู้หญิงที่อายุเกิน 65 ปี
องค์การอนามัยโลก (WHO) ให้คำจำกัดความโรคกระดูกพรุนว่าเป็นโรคกระดูกที่ลุกลาม โดยมีลักษณะของมวลกระดูกต่ำ การเสื่อมสภาพของโครงสร้างจุลภาคของกระดูก และความหนาแน่นของแร่ธาตุในกระดูกลดลง จึงเพิ่มความเปราะและความเสี่ยงต่อกระดูกหัก
1, ทำไมโรคไตวายจึงทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุน ?
ภาวะกระดูกพรุน คือ ภาวะที่มวลกระดูกและคุณภาพของกระดูกลดลง ทำให้กระดูกเปราะบางและแตกหักง่าย ปกติแล้วร่างกายของคนเราจะมีการสร้างและสลายเนื้อกระดูกอยู่ตลอดเวลา โดยมีแคลเซียมและฟอสฟอรัสเป็นส่วนประกอบสำคัญที่ทำให้กระดูกแข็งแรง
ไตเป็นอวัยวะสำคัญที่ทำหน้าที่กรองของเสีย หนึ่งในหน้าที่ของไตคือการรักษาสมดุลของแคลเซียมและฟอสฟอรัสในเลือด ดังนั้นไตจึงมีบทบาทสำคัญในการรักษาความแข็งแรงของกระดูก
ในการควบคุมระดับแคลเซียมในกระดูก เมื่อไตทำงานได้ตามปกติ ไตจะกำจัดฟอสฟอรัสส่วนเกินในเลือด ใน ทางกลับกัน เมื่อไตวาย ระดับฟอสฟอรัสในเลือดจะสูงขึ้น ทำให้ระดับแคลเซียมในเลือดลดลง ส่งผลให้แคลเซียมในกระดูกถูกดึงออกไปใช้ในเลือด
ผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังมักมีภาวะกระดูกพรุนเนื่องจาก กระบวนการทำลายของโรคไตทำให้เกิดความไม่สมดุลของแคลเซียมและฟอสฟอรัสในร่างกาย นำไปสู่การขาดแคลเซียมในกระดูก
เมื่อไตทำงานผิดปกติ ไตจะไม่สามารถขับฟอสฟอรัสส่วนเกินออกจากร่างกายได้ ทำให้ระดับฟอสฟอรัสในเลือดสูงขึ้น ร่างกายจึงต้องดึงแคลเซียมจากกระดูกออกมาใช้ ส่งผลให้กระดูกสูญเสียแคลเซียม และในระยะยาวทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุน
ในกรณีที่ระดับแคลเซียมในเลือดต่ำเกินไป ต่อมพาราไทรอยด์จะหลั่งฮอร์โมน PTH ซึ่งมีหน้าที่ดึงแคลเซียมจากกระดูกเข้าสู่กระแสเลือด ยิ่งมี PTH ในเลือดมาก แคลเซียมในกระดูกก็จะถูกดึงออกมามากขึ้น หากกระบวนการนี้เกิดขึ้นเป็นระยะเวลานาน แคลเซียมในกระดูกจะถูกดึงออกไปมาก ส่งผลให้กระดูกบางลง พรุน และเปราะหักง่าย ฟอสฟอรัสเป็นแร่ธาตุที่พบในอาหารหลายชนิด มีบทบาท
นอกจากนี้ เนื่องจากไตทำงานผิดปกติ ทำให้ไม่สามารถเปลี่ยนวิตามินดีจากอาหารให้อยู่ในรูปที่ร่างกายนำไปใช้ได้ การขาดวิตามินดีจึงเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุน
เมื่อไตแข็งแรง ไตจะผลิต calcitriol ซึ่งเป็นรูปแบบหนึ่งของวิตามินดี ช่วยให้ร่างกายดูดซึมแคลเซียมจากอาหารเข้าสู่กระแสเลือดและกระดูก เมื่อไตวาย การผลิต calcitriol จะลดลง ทำให้ร่างกายดูดซึมแคลเซียมจากอาหารได้น้อยลง หากระดับ calcitriol ต่ำลง ระดับ PTH จะสูงขึ้น และแคลเซียมจะถูกดึงออกจากกระดูกมากขึ้น ดังนั้น calcitriol และ PTH จึงมีบทบาทร่วมกันในการรักษาระดั แคลเซียมให้สมดุลและช่วยให้กระดูกแข็งแรง ในผู้ป่วยโรคไต เนื่องจากไตไม่สามารถสร้าง calcitriol ได้เพียงพอ ร่างกายจึงไม่สามารถดูดซึมแคลเซียมจากอาหารได้ ทำให้ต้องดึงแคลเซียมจากกระดูกออกมาใช้ ส่งผลให้กระดูกบางลงและพรุน
การป้องกันภาวะกระดูกพรุนในผู้ป่วยโรคไต ควรลดปริมาณฟอสฟอรัสในอาหาร รับประทานยาลดฟอสฟอรัส เสริมวิตามินดีและแคลเซียม ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอเพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงของกระดูก และอาจพิจารณาการผ่าตัดต่อมพาราไทรอยด์บางส่วน
2, การวินิจฉัยโรคกระดูกพรุน
ปัจจุบันด้วยเทคโนโลยีทางการแพทย์ที่ก้าวหน้า ภาวะกระดูกพรุนสามารถวินิจฉัยได้ตั้งแต่ระยะเริ่มต้นด้วยวิธีการวัดความหนาแน่นของกระดูก เช่น:
วิธี DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry): เป็นการวัดความหนาแน่นของกระดูกด้วยรังสีเอกซ์พลังงานคู่ เป็นวิธีที่ไม่เจ็บปวด ทำได้ง่ายและรวดเร็ว เป็นวิธีที่ใช้กันแพร่หลายและเป็นมาตรฐานในการวินิจฉัยภาวะกระดูกพรุน
การเอกซเรย์: เพื่อวัดความหนาแน่นของกระดูกบริเวณคอกระดูกต้นขาหรือข้อมือ และกระดูกสันหลังส่วนเอว
การสแกนความหนาแน่นของกระดูก (DEXA, DXA): ใช้วิธีการเอกซเรย์เพื่อประเมินภาวะกระดูกพรุน
การตรวจเลือดและปัสสาวะ: เพื่อคัดกรองความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะกระดูกพรุน
การตรวจอัลตราซาวนด์ การตรวจชิ้นเนื้อกระดูกเชิงกราน การตรวจด้วยสารกัมมันตรังสี การตรวจทางชีวเคมี และการตรวจด้วยคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้า (MRI)
3, การรักษาและป้องกันโรคกระดูกพรุนที่เกิดจากไตวาย
สิ่งสำคัญคือการควบคุมระดับ PTH เพื่อป้องกันการดึงแคลเซียมออกจากกระดูก การควบคุมการทำงานของต่อมไทรอยด์มักทำได้โดยการปรับเปลี่ยนอาหาร การปรับค่าการฟอกเลือด หรือการใช้ยา หากไม่สามารถควบคุมระดับ PTH ได้ อาจต้องผ่าตัดต่อมพาราไทรอยด์ออกบางส่วน หากไตไม่สามารถผลิต calcitriol ได้เพียงพอ อาจให้ calcitriol สสังเคราะห์ในรูปแบบรับประทานหรือฉีด ควบคู่ไปกับการเสริมแคลเซียม การรักษาที่ดีประกอบด้วยการฟอกเลือดที่เพียงพอ การควบคุมอาหาร และการใช้ยา ซึ่งสามารถช่วยให้ร่างกายซ่อมแซมกระดูกที่เสียหายจากภาวะกระดูกพรุนได้
เพื่อป้องกันและชะลอความรุนแรงของโรค ผู้ป่วยควรปฏิบัติตามคำแนะนำต่อไปนี้:
ปรับปรุงภาวะกระดูกพรุนด้วยการควบคุมอาหาร ผู้ป่วยควรหลีกเลี่ยงอาหารที่มีฟอสฟอรัสสูง เช่น นม เนยแข็ง ถั่วต่างๆ และควรจำกัดการดื่มน้ำอัดลม แอลกอฮอล์ และเบียร์
การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอและเหมาะสมจะช่วยเสริมสร้างกระดูกให้แข็งแรงขึ้น เนื่องจากกระดูกที่ได้รับแรงกระแทกจากการออกกำลังกายมักจะตอบสนองโดยการสร้างมวลกระดูกเพิ่มขึ้น
